بیماری ام اس چیست و چه علائمی دارد؟
اِماِس Multiple Sclerosis که با نام اختصاریِ MS شناخته میشود، یک بیماری خودایمنی است که سیستم اعصاب مرکزی را درگیر کرده و در پی آن باعث بروز علائم و عوارض متعددی می شود.
بیماری خودایمنی هنگامی رخ میدهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه حمله به خود بدن را آغازمیکند ( دلایل ارائه شده در مورد این مکانیزمها شامل عوامل ژنتیکی ( وراثت)، عوامل محیطی( عفونت ) ،
نژاد وعوامل جغرافیایی و سایر بیماری ها است.
ششم خرداد امسال (27 می - آخرین چهارشنبه ماه می )روز جهانی اماس نامگذاری شده تا فرصتی باشد برای افزایش آگاهی در مورد این بیماری عصبی که این روزها یکی از شایعترین اختلالات عصب
شناختی در میان بزرگسال سراسرجهان است.
مولتیپل اسکلروزیس یا «اماس» ، یک بیماری التهابی است که در آن غلافهای میلین سلولهای عصبی در مغز و نخاع آسیب میبینند. این آسیبدیدگی میتواند در توانایی بخشهایی از سیستم عصبی که مسئول
ارتباط هستند، اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدن علائم و نشانههای جسمی شود.
غلاف میلین یک لایه پروتئینی روی رشته های عصبی است که این امر باعث افزایش سرعت هدایت پیامهای الکتریکی در طول تار عصبی میشود.
میلین علاوه بر افزایش سرعت انتقال پیامهای عصبی ، وظیفه نگهداری از سلولهای عصبی را نیز به عهده دارد. آسیبدیدگی این غلاف میتواند در توانایی بخشهایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند
اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانههای زیادِ جسمی شود.
اماس به چند شکل ظاهر میشود و علائم جدید آن یا به صورت عودِ مرحلهای (به شکل برگشتی) یا در طولِ زمان (به شکل متناوب) اتفاق میافتد.
از شایع ترین علائمی که این بیماری با خود به همراه دارد می توان به اختلال در بینایی، گزگز دست ها، علائم حسی و حرکتی، اختلالات تعادل، مشکلات شناختی و مشکلات ادراری اشاره کرد،
البته نوع پیدایش علائم بستگی به قسمتی دارد که بیماری آن را تحت الشعاع قرار داده است
معمولاً اماس بر اساس نشانهها و علائم و نتایج آزمایشهای پزشکی تشخیص داده میشود. درمانهای موجود به منظور بهبودعملکرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می گیرد این بیماری
بهطور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی ودر زنان حدود 2 برابر مردان اتفاق میافتد .
ریسک ام.اس در افراد دارای سابقه خانوداگی این بیماری بیشتر است. البته این عامل جزء فاکتورهای اصلی نیز به حساب نمی آید .
اماس بر مغز، اعصاب چشم و نخاع تأثیر میگذارد و باعث ایجاد علائمی نظیر مشکل در تعادل، بینایی و کنترل عضلانی میشود. علائم اماس از شخصی به فرد دیگر متفاوت است. در حال حاضر علت ابتلا به این
بیماری ناشناخته است و هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد.
دانشمندان هنوز به قطعیت نمیتوانند بگویند که چرا میزان پیشرفت این بیماری شدید است. با این حال، رابطه سیستم ایمنی و مغز را میتوان یک مقصر اصلی در ابتلا به این بیماری دانست. محققان میگویند در
بیماری اماس، سیستم ایمنی سلولهای طبیعی مغزی طبیعی را به جای موارد خارجی اشتباه می گیرد. آنها بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این میان نقش بازی می کند، اما به طور کامل دلیل
اصلی مشخص نشده است.
علائم ام اس:
آسیب میلین در سیستم عصبی مرکزی باعث اختلال در انتقال پیامهای عصبی بین مغز و نخاع و سایر قسمتهای بدن میشود. این اختلال در انتقال پیام باعث ایجاد علائم اولیه ام اس میشود که نوع آنها به محل
وقوع آسیب، بستگی دارد.
1-خستگی یکی از شایعترین علائم ام اس است که در حدود 80% بیماران روی میدهد. خستگی بر توانایی فرد در انجام امور روزمره در منزل و محل کار تاثیر بسزایی دارد و ممکن است برجستهترین علامت بیماری
در فردی باشد که محدودیت فعالیتی دیگری ندارد.
2-خواب رفتگی صورت، بدن یا اندامها (دستها و پاها) یکی از علائم شایع ام اس است و اغلب، اولین علامتی است که در بیماران دیده میشود. مشکلات راه رفتن، حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن مشکلات راه
رفتن، جزء شایعترین محدودیتهای حرکتی در بیماران مبتلا به ام اس هستند.
3- اختلال عملکرد مثانه که حداقل در 80% بیماران مبتلا به ام اس روی میدهد .
4- اختلال عملکرد رودهای یکی دیگر از نگرانیهای عمده در مبتلایان به ام اس است.
5- مشکلات بینایی، در بسیاری از مبتلایان نخستین علامت بیماری است. شروع ناگهانی دوبینی، درد چشم یا تاری شدید بسیار نگران کننده است
6-سرگیجه و احساس منگی یکی از مشکلات متداول در بیماران ام اس است. این بیماران احساس سبکی سر و عدم تعادل دارند و ممکن است بیماران احساس کنند که اشیاء به دور سر آنها میچرخد
7- درد نیز جزء علائم شایع ام اس است.
8- تغییرات شناختی در مبتلایان به ام اس، شایع است و حدود 50% از بیماران مبتلا تا حدی در این زمینه دچار مشکل میشوند.
9- تغییرات احساسی مبتلایان به ام اس در پاسخ به استرسهای ناشی از زندگی با یک بیماری مزمن و غیرقابل پیشبینی و به دلیل تغییرات ایمنی و عصبی حاصل از بیماری صورت می گیرد.
10-اختلال در صحبت کردن ، اختلالات در کلام و صدا در حدود 25 تا 40 درصد از مبتلایان به ام اس ظاهر میگردد
11- اختلال در بلع غذا، به علت آسیب اعصابی که عضلات کوچک دهان و حلق را کنترل میکنند، ایجاد میشود
12- کاهش شنوایی یک علامت ناشایع در ام اس است و فقط حدود 6 درصد از بیماران مبتلا به ام اس دچار اختلال شنوایی میشوند.
13- بسیاری از مبتلایان به ام اس تا حدی دچار لرزش غیرقابل کنترل میشوند. این لرزش ممکن است در قسمتهای مختلف بدن روی دهد.
مراجعه به متخصص مغز و اعصاب ، انجام تست های تشخیصی مثل MRI ، آزمایش خون و... به منظور تشخیص قطعی بیماری و شروع درمان لازم است .
متاسفانه در سال های اخیر آمارها با افزایش چشمگیری رو به رو شده است، متوسط سن ابتلا به این بیماری حدود 26سال گزارش شده و همچنین باید دانست این بیماری در زنان به نسبت مردان بیشتر است. شایعترین
علامتی که با آن باید به وجود ام اس در خود شک کنید تاری دید و گز گز اندام هاست.
محدوده سنی که شیوع بیماری بالا است بین 15 تا 50 سال اعلام شده است دلایل متفاوتی برای این معضل مطرح شده است، البته ناگفته نماند این بیماری ام اس در تمامی دنیا با افزایش بالایی رو به رو است و
مهم ترین دلایلی که می توان از عوامل شیوع نام برد تغییر در سبک زندگی، کاهش ویتامین دی، عفونت های مختلف، مصرف سیگار و قلیان، آلودگی هوا و استرس های مزمن است.
همانگونه که گفته شد بیماری ام اس بیشتر در زنان شایع است و می توان یکی از علت های شیوع آن در زنان را تاثیر هورمون های جنسی دانست.
تاثیر بیماری های روحی و روانی مانند افسردگی، در ایجاد بیماری هنوز به پاسخی قطعی و علمی نرسیده اما می توان گفت در فردی که به ام اس مبتلاست و علاوه بر آن درگیر افسردگی هم باشد باعث تشدید
بیماری می شود.
بیماران چه زمانی دچار حمله می شوند : گرمای هوا، روند بیماری، مصرف سیگار، مصرف چربی زیاد و همچنین استرس های شدید باعث وقوع حملات در بیماران مبتلا به ام اس می شود.
علائم مشترک بیماری ام اس در زنان و مردان
به طور کلی علائم بیماری ام اس در زنان و مردان یکسان است. اما این علائم با توجه به محل و شدت آسیب عصبی ناشی از التهاب در افراد مختلف، متفاوت است. بعضی از رایجترین علائم ام اس در زیر آورده شده
است:
۱٫ علائم عضلانی
ام اس در زنان و مردان در واقع حمله سلولهای ایمنی بدن به سیستم عصبی است. این مسئله میتواند در مغز، نخاع یا اعصاب بینایی رخ دهد. به همین ترتیب بیماران مبتلا ممکن است علائم مرتبط با ماهیچه و
عضلهای را تجربه کنند که شامل:
اسپاسم عضلانی
بیحسی
مشکلات تعادل و عدم هماهنگی
مشکل در حرکت دست و پا
لغزش در و مشکل در راه رفتن
ضعف یا لرزش در یک یا هر دو دست یا پاها
۲٫ علائم چشمی
مشکلات بینایی هم در مردان و هم در زنان مبتلا به بیماری ام اس دیده میشود. این مشکلات میتواند شامل موارد زیر باشد:
از دست دادن بینایی، جزئی یا کامل، که اغلب در یک چشم اتفاق میافتد
درد در هنگام حرکت چشمها
دوبینی
تاری دید
حرکات غیرارادی حرکت چشم
نارسایی عمومی چشم و اختلالات بینایی بیشتر
تمام این علائم ام اس در چشم به علت آسیب بیماری در قسمتی از مغز است که مسئول کنترل و هماهنگی دید است.
۳٫ تغییرات روده و مثانه
هر دو نارسایی مثانه و روده، اغلب در افراد مبتلا به بیماری ام اس مشاهده میشود. اختلال در مسیرهای سیستم عصبی که عضلات مثانه و روده را کنترل میکند، باعث بروز این مشکلات میشوند. علائم ام اس
در مثانه و روده عبارتاند از:
مشکل در شروع ادرار
تکرر ادرار یا نیاز به ادرار کردن
عفونت مثانه
نشت ادرار یا مدفوع
یبوست
اسهال
۴٫ بیحسی یا درد
احساس بیحسی، گزگز شدن و درد برای بسیاری از افراد مبتلا به ام اس شایع است. افراد اغلب این علائم ام اس را در سراسر بدن یا در اندامهای خاص تجربه میکنند. ممکن است بیحسی به صورت سوزن سوزن شدن یا احساس سوزش حس شود.
با توجه به تحقیقات انجام شده، بیش از نیمی از افراد مبتلا به این بیماری در طول بیماری خود نوعی درد را تجربه میکنند. در حالی که برخی از انواع درد به طور مستقیم به علت وجود بیماری مرتبط هستند، انواع دیگر درد ممکن است به دنبال برخی دیگر از مشکلات بیماری بر بدن تأثیر گذارند. به عنوان مثال، عدم تعادل ناشی از مشکلات راه رفتن ممکن است منجر به درد ناشی از فشار بر روی مفاصل گردد.
۵٫ مشکل در صحبت و بلع
افراد مبتلا به بیماری ممکن است به مشکل در صحبت کردن دچار شوند. مشکلات گفتاری معمول عبارتاند از:
با عجله حرف زدن
از دست دادن کنترل حجم صدا
آهسته صحبت کردن
تغییر در کیفیت صحبت، مانند صدای خشن و صدای بیجان
آسیب بیماری ام اس میتواند بر بلعیدن نیز تأثیر بگذارد و باعث مشکل جویدن و انتقال مواد غذایی به قسمت عقبی دهان شود. همچنین بیماری ام اس ممکن است توانایی بدن در انتقال مواد غذایی از طریق مری و
معده را هم تحت تأثیر قرار دهد.
۶٫ تأثیر روی مغز و اعصاب
طیف وسیعی از مشکلات مغز و اعصاب ممکن است به دلیل بیماری ام اس ایجاد شود. این علائم عبارتاند از:
کاهش محدوده مورد توجه
از دست دادن حافظه
قضاوت ضعیف
مشکل استدلال یا حل مسئله
افسردگی، به دلیل آسیب به مناطق مغز درگیر در کنترل عاطفی یا به دلیل استرس بیماری
نوسانات خلقی
سرگیجه، مشکلات تعادلی و یا دوران سر (احساس چرخش)
۷٫ مشکلات جنسی
هم مردان و هم زنان مبتلا به ام اس ممکن است اختلال عملکرد جنسی را به عنوان یکی از علائم ام اس تجربه کنند. اختلالاتی از قبیل:
کاهش میل جنسی
کم شدن حس در ناحیه تناسلی
ارگاسم کمتر و ضعیفتر
واکسیناسیون کرونا در بیماران ام اس :
با شروع واکسیناسیون گروههای خاص از جمله بیماران ام اس ، تردیدهایی در مورد عوارض این واکسن به طور عام و تاثیرات منفی آن بر سیر بیماری این عزیزان مطرح شده است.
باید دقت کرد همانند هر داروی دیگری عوارض ناخواسته ای برای واکسن کرونا محتمل است اما نکته مهم نادر بودن این عوارض در برابر احتمال ابتلا به بیماری کووید 19 و خطرات ناشی از آن است. آن چه از مطالعات
برمی آید آن است که در این میان کفه ترازو کاملا به نفع واکسیناسیون همگانی از جمله بیماران خاص است .
البته باید حتما با پزشک معالج درمورد اقدامات پیش و پس از واکسیناسیون مشورت کرد.
در مورد نوع واکسن، با وجود تفاوتهایی که بین اثربخشی و عوارض واکسنهای مختلف وجود دارد، مهم آن است که همه واکسنهای موجود در بازار ایران اثربخشی قابل قبولی در پیشگیری از بیماری شدید و مرگ
داشته اند.
کارآزماییهای بالینی هم چنین عوارض نادری را گزارش کرده اند که علی رغم قابل توجه بودن، شیوع بسیار اندکی در برابر خطرات احتمالی در صورت ابتلا به کووید 19 (خصوصا در ایران با شیوع بالای ابتلا و مرگ)
دارند.
در نهایت واکسیناسیون اجباری نیست اما (در صورتی که از نظر پزشک معالج منعی برای آن وجود ندارد) در شرایط کنونی کشور شاید تنها راه خروج از این بن بست تاریک باشد.
ورزش در افراد مبتلا به ام اس :
سیدجواد شفقی اصل-دکتری حرفه ای پزشکی:
تاثیر حرکات ورزشی بر زندگی انسان و کاهش اثرات منفی صعتی و مدرنیسم، امری غیر قابل انکار است.همه روزه، در نتیجه تحقیق و کنکاش متخصصین علوم تربیت بدنی، نکات تازه و شگرفی در خصوص تاثیرات
ورزش و درمان در کنترل انواع بیماریهای جسمی و روحی کشف می شود. در این میان، تاثیرات ورزش و تحرک و فعالیتهای بدنی بر روی بیماریهای خاص قطعا به اثبات رسیده است.یکی از این بیماریهای خاص،
بیماری MS یا مالتیپل اسکلروزیس است که علم پزشکی تاکنون نتوانسته است هیچگونه درمان قطعی برای این بیماری پیدا کند .
توصیه نادرست و عوامانه ای که در مورد بیماری MS وجود دارد این است که بیماران بعضا از هر گونه فعالیت بدنی و ورزش منع می شوند، چرا که تصور بر این است که:
1- ورزش باعث خستگی بیماران ام اس می شود!
2- خستگی بدنبال ورزش باعث شعله ور شدن حملات این بیماری می شود!
اما شواهد علمی و پزشکی و ورزشی نشان داده است که این بیماران به دلیل عدم تحرک و ورزش، عموما دچار انواع مشکلات جسمی و روحی می شوند. با انجام حرکات ورزشی و تحرک اصولی متناسب با شرایط
جسمانی هر فرد، امکان کاهش بسیاری از از عوارض بیماری MS وجود دارد.