27 فوریه هرسال (8 اسفندماه ) روز جهانی سازمان های غیر دولتی با هدف الهام بخشیدن مردم به فعالیت بیشتر در این سازمانها، تشویق وتعامل بهتر بین سازمانهای غیردولتی، بخش دولتی، خصوصی و گامی کوچک در جهت پاسداشت تلاش ها و دستاوردهای سازمانهای مردم نهاد (سمن ) فعال در نقاط مختلف جهان است.
روز جهانی سازمانهای مردم نهاد، در تاریخ ۲۷ فوریه ۲۰۱۴ توسط هلن کلارک، نخست وزیر سابق نیوزیلند ومدیر برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) به صورت بین المللی به رسمیت شناخته شد. دراین تاریخ، صدها سازمان غیردولتی و روسای سازمان ملل متحد، یونسکو، اتحادیه اروپا و رهبران بین المللی، در هلسینکی پایتخت فنلاند جمع شدند تا اولین روز جهانی سازمانهای غیر دولتی را جشن بگیرند. کلارک در سخنرانی خود در هلسینکی، به اهمیت نقش سازمانهای مردم نهاد برای سازمان ملل متحد اشاره کرد.
مفهوم جهانی روز جهانی سازمانهای مردم نهاد، جشن، بزرگداشت و همکاری سازمانهای مردم نهاد مختلف در سراسر جهان و افراد شاغل در آنهاست که در تمام سال به جامعه کمک میکنند. در این روز، تاثیرات مثبت فعالیت سمنها در نقاط مختلف جهان به اشتراک گذاشته میشود.
سازمانهای مردم نهاد نخستین بار در سال ۱۹۴۵ و با شکل گیری سازمان ملل متحد مطرح شدند. بر مبنای تعریف سازمان ملل، هر نوع سازمانی که مستقل از دولت فعالیت میکند، میتواند یک سازمان مردم نهاد (NGO) نامیده شود، به شرط آنکه با هدف کسب سود ایجاد نشده باشد. دامنه فعالیت این سازمانها بسیار گسترده است؛ برخی سمنها به عنوان نهادهای خیریه فعالیت میکنند ودسته دیگر، اهداف مبتنی بر سلامتی، اجتماعی، مذهبی یا سایر را دنبال میکنند.
سازمان های مردم نهاد، ان جی او ها یا سمن ها، گروه هایی هستند که توسط اعضای جامعه، بدون هیچ عنوان دولتی و یا موقعیت شغلی، برای اهداف اجتماعی، مدنی، اخلاقی، زیست محیطی و مواردی از این قبیل، تشکیل می شوند. این سازمان ها غیر انتفاعی هستند. یعنی برای به دست آوردن سود و کسب و کار به وجود نمی آیند. سازمان مردم نهاد ترجمه فارسی عبارت non-governmental organization (NGO)، به معنی سازمان غیر دولتی می باشد.
سازمانهای غیردولتی از انجمنهای بین المللی تا بنیادهای محلی و موسسات خیریه کوچک در حیطه، مقیاس و ساختار متفاوت هستند و نمایانگر بسیاری ازعلاقهها، بخشها و فعالیتها هستند. تعداد تخمینی سازمانهای غیردولتی فعلی در سراسر جهان ۱۰ میلیون (یا ۵۰ میلیون شاغل سازمان غیردولتی) است که تا سال ۲۰۳۰ پیش بینی میشود به بیش از ۲۰ میلیون (۱۰۰ میلیون شاغل سازمانهای غیردولتی) خواهد رسید.
در کشور هند حدود ۳.۳ میلیون سمن فعالیت میکنند و تعداد سمنهای فعال در برزیل بیش از ۱.۸ میلیون و ایالات متحده و انگلیس نیز به ترتیب ۱٫۴ میلیون و۱۶۵هزارگزارش شده است. در ایران نیز نزدیک به ۲۰ هزار سمن در بخشهای مختلف سلامتی، فرهنگی و گردشگری، مذهبی، اجتماعی، زنان و کودکان، دانشگاهی و غیره فعالیت میکنند. جمعیت هلال احمر و سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر، انجمن حمایت از بیماران مبتلا بهاماس، ضایعات نخاعی، صرع، انجمن حمایت از کودکان کار، موسسه خیریه محک، موسسه خیریه کهریزک، انجمن محیط زیست ایران، از جمله سازمانهای مردم نهاد بسیار فعال در ایران هستند.
سازمانهای مردم نهاد در هنگام وقوع بحرانها و حوادثی چون زلزله، سیل، طوفان و… در کشور میتوانند نقشی سازنده و کمک رسان داشته باشند. سازمانهای مردم نهاد، با برخورداری از مولفههاییچون تخصص، چابکی و سازمان یافتگی، میتوانند درمواقع بحران، همگام با دولت در مسیر خدمت رسانی به جامعه گام بردارند. از آنجا که نهادهای مردمی به طور روزمره با مردم سروکار دارند و برنامه ریزی منظمی برای آمادگی و تجهیز خود دارند، میتوانند در مواقع بحران، نیروی انسانی، امکانات و افراد متخصص مانند پزشکان، روانشناسان، جامعه شناسان و مددکاران اجتماعی و سایرین را به سرعت بسیج کنند و با استفاده از مهارتهای آنان در مدت زمان اندک به آسیب دیدگان یاری برسانند. همین ویژگیهای سازمانهای مردم نهاد، گروههای داوطلب و بسیجی درزمان جنگ، زلزله، سیل و دیگر بحرانها درکشور به نجات و یاری اسیب دیدگان منجر شد. برنامه ریشه کنی فلج اطفال از نقاط قوت همکاری سازمانهای مردم نهاد و داوطلبان با دولت، درکشور است ودرحال حاضر نیز کمپین کنترل بیماری کرونا ویروس جدید، نقشی سازنده وکمک رسان در مسیر خدمت به حفظ سلامت مردم با مشارکت اجتماعی دارد که موجب قدردانی است.
در هر روز از سال، در سراسر جهان، سازمانهای غیردولتی برای مردم و جوامعی که تعهدکردهاندبه آنهاکمک کنند سخت تلاش میکنند. درست است در یک روز از همین روزها، جهان باید برای سازمانهای مردم نهادجشن بگیرد و از آنها به خاطر کار فوق العادهایکه انجام میدهند و در جهت دستیابی به هدف مشارکت اجتماعی و تأیید بهتر جامعه مدنی است، تشکر کند.
مدیریت مشارکتهای مردمی دانشگاه این روز مهم و تاثیرگذار را ارج مینهد و از هرگونه تلاش برای دستیابی به اهداف این روز دریغ نخواهدکرد و از خانواده بزرگ دانشگاه تقاضای ارایه ایدههای نو در این خصوص را دارد.
انواع سمنها در ایران و جهان
روشهای مختلفی برای تقسیم بندی سمنها وجود دارد برای مثال برحسب زمینه فعالیت؛ سطح فعالیت؛ جهت گیری و اهداف؛ جهت گیری فعالیتها؛ نوع ساختار سازمان و نقش و کارکرد
انواع سازمان مردم نهاد
در پاسخ به این پرسش که انواع سازمان های مردم نهاد چیست، باید گفت، NGO ها را می توان از جهات مختلفی دسته بندی نمود و از همین رو، سازمان های مردم نها یا همان سمن ها و ان جی او ها، دارای انواع مختلفی می باشند که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد:
دسته بندی NGO ها بر حسب زمینه فعالیت: که بر این اساس سمن ها و ان جی او ها به فرهنگی-اجتماعی ، آموزشی-پژوهشی ، مذهبی، زیست محیطی، انسان دوستانه، خانواده دوستانه، حقوق بشر و مواردی از این دست، تقسیم می شوند.
دسته بندی بر اساس این که در چه سطحی فعالیت می کنند: که بر این اسا می توانند به ملی، منطقه ای و بین المللی تقسیم شوند.
دسته بندی بر اساس جهت گیری و اهدافشان: که بر این اساس می توانند به سازمان های دفاع از حقوق انسان ها، سازمان های حمایت از محیط زیست، سازمان های امدادگر، سازمان های صنفی و سازمان های هدایتی، تقسیم بندی شوند.
در بالا به دسته بندی سازمان های مردم نهاد بر اساس معیارهای متفاوت پرداختیم، در زیر به ذکر چند مثال در خصوص سازمان های مردم نهاد بر اساس انواع دسته بندی آنها می پردازیم:
سازمان های دفاع از حقوق انسان ها: مثل سازمان های دفاع از حقوق مصرف کننده، سازمان های مبازره با پولشویی، سازمان مبارزه با قاچاق انسان.
سازمان های حمایت از محیط زیست: مثل گروه های سبز و جمعیت های ترویج دوستی با طبیعت و دفاع از حیوانات.
سازمان های امدادگر: مثل صلیب سرخ و هلال احمر
سازمان های صنفی: مثل جامعه مهندسان مشاور ، کانون وکلا و سایر انجمن های حرفه ای.
سازمان های هدایتی: که شامل همه ی سازمان هایی می شوند که در پی هدایت و ارتقاء سطح آگاهی اعضای جامعه و حمایت از ارزش های انسانی قدم بر می دارند.
ویژگی های سازمان های مردم نهاد
سازمان های مردم نهاد، ویژگی هایی جدا نشدنی دارند که بدون هر کدام از آن ها، ماهیت خود را از دست می دهند. در ادامه مقاله قصد داریم تا به بررسی ویژگی های سمن ها و ان جی او ها، یا همان سازمان های مردم نهاد بپردازیم که عبارتند از:
عضویت در NGO ها داوطلبانه است.
تعیین اهداف و فعالیت ها، بر اساس مشورت و همفکری اعضاء صورت می گیرد.
روابط اعضاء به صورت افقی است، یعنی این روابط مبتنی بر برابری حقوق است.
این گروه ها نوعی واسطه میان دولت و مردم محسوب می شوند.
فعالیت سمن ها و ان جی او ها، به صورت غیر انتفاعی بوده و برای کسب سود و منفعت انجام نمی گیرد.